پلنگ ایرانی کجاست؟ | گنجینه خال‌دار طبیعت ایران در تنگه واشی دیده شد

رویداد۲۴ | پلنگ ایرانی با نام علمی Panthera pardus saxicolor، یکی از زیباترین و نادرترین گونه‌های گربه‌سان جهان است که در زمره بزرگ‌ترین زیرگونه‌های پلنگ در دنیا قرار دارد. این حیوان باشکوه به خاطر بدن عضلانی، جثه بزرگ، پنجه‌های قدرتمند، دم بلند و پوشش خاص بدن با خال‌هایی بی‌همتا شناخته می‌شود. هیچ دو پلنگی را نمی‌توان یافت که الگوی خال‌هایشان یکسان باشد و همین ویژگی، راهی مطمئن برای شناسایی آنها در طبیعت از طریق دوربین‌های تله‌ای است.

این گربه‌سان خال‌دار که به صورت انفرادی در زیستگاه‌هایی با پوشش مناسب، طعمه کافی و دور از مزاحمت انسان‌ها زندگی می‌کند، رفتار‌هایی بسیار محتاطانه و پنهان‌کارانه دارد. پلنگ ایرانی معمولاً در کوهستان‌های مرتفع و صعب‌العبور سکونت دارد؛ زیستگاهی که او را از نگاه کنجکاو انسان‌ها پنهان نگه می‌دارد. این حیوان که شب‌زی است، قلمرو خود را به دقت علامت‌گذاری می‌کند و با قدرت کمین، پرش و دویدن، شکار خود را به طرز خیره‌کننده‌ای به دام می‌اندازد.

بیشتر بخوانید: ماجرای پلنگ تلف شده سمنان چیست؟

از لحاظ ظاهری، پلنگ نر ایرانی به طور قابل توجهی از ماده بزرگ‌تر است و در برخی موارد تا سه برابر وزن بیشتری دارد. طول بدنش ممکن است تا ۱۸۰ سانتی‌متر و وزنش تا ۹۰ کیلوگرم برسد. رنگ بدن نخودی کم‌رنگ همراه با خال‌های تیره توخالی، او را از دیگر گربه‌سانان متمایز کرده است. این جانور ارزشمند، نه‌تنها یکی از نماد‌های تنوع زیستی ایران است، بلکه از نظر علمی، زیباشناسی، آموزشی و اکولوژیک نیز اهمیت بالایی دارد.

مشاهده دوباره پلنگ ایرانی در تنگه واشی

اخیراً یک قلاده پلنگ ایرانی در منطقه تنگه واشی شهرستان فیروزکوه استان تهران مشاهده و تصویربرداری شده است. این خبر را حسن عباس‌نژاد، مدیرکل حفاظت محیط زیست استان تهران، تأیید کرده و آن را نشانه‌ای از پویایی و سلامت زیستگاه تنگه واشی دانسته است. او گفت که مشاهده دوباره این گونه کمیاب در مناطق تحت مدیریت محیط زیست، بیانگر استمرار حیات پلنگ ایرانی در استان تهران و لزوم تقویت اقدامات حفاظتی است.

تنگه واشی، یکی از مناطق کوهستانی و بکر استان تهران، با طبیعتی صخره‌ای و زیستگاه‌های متنوع، به محلی مناسب برای زندگی گونه‌هایی، چون پلنگ بدل شده است. بنا بر گفته مسئولان محیط زیست، پیش‌تر نیز در گشت‌های دوره‌ای نشانه‌هایی از حضور پلنگ در این منطقه ثبت شده بود، اما تصویربرداری اخیر، سندی زنده از بقای این گونه در منطقه به شمار می‌رود. حفاظت از تنگه واشی اکنون به یکی از اولویت‌های اصلی مأموران محیط زیست استان تهران تبدیل شده است.

پراکندگی پلنگ ایرانی؛ از زاگرس تا سیستان

پلنگ ایرانی در گستره وسیعی از کشور زیست می‌کند، اما با تراکم کم. بیشترین جمعیت این گربه‌سان ارزشمند در شمال شرقی کشور ثبت شده؛ استان‌هایی، چون گلستان، خراسان شمالی، خراسان رضوی، مازندران و سمنان زیستگاه‌های اصلی او به شمار می‌روند. در جنوب، استان فارس از بالاترین تراکم برخوردار است، و در جنوب شرقی کشور، پنج منطقه اصلی در سیستان و بلوچستان، شامل شهرستان‌های نیکشهر، ایرانشهر، سرباز و کنارک به‌عنوان زیستگاه‌های فعال این گونه شناخته شده‌اند.

در مرکز کشور نیز مناطقی مانند شهرستان بافق یزد، با طبیعت خشک و کوهستانی، زیستگاه مناسبی برای پلنگ محسوب می‌شوند. آذربایجان شرقی با منطقه کیامکی نیز یکی از نواحی مهم در شمال‌غرب کشور است که پلنگ در آن مشاهده شده است. به‌طور کلی، زیستگاه‌های پلنگ ایرانی، به دلیل تغییرات اقلیمی، کاهش طعمه، تخریب زیستگاه و فشار انسانی به شدت محدود شده‌اند و بقای این گونه نیازمند برنامه‌ریزی و حمایت جدی است.

حفاظت از پلنگ ایرانی

پلنگ ایرانی سال‌هاست که در فهرست گونه‌های در معرض خطر انقراض (EN) اتحادیه جهانی حفاظت (IUCN) قرار دارد. شکار غیرقانونی، تله‌گذاری، مسموم‌سازی با لاشه‌های آلوده و تخریب زیستگاه‌ها مهم‌ترین تهدید‌های این حیوان است. کاهش طعمه‌های طبیعی مانند قوچ، کل، بز، گراز و آهو نیز فشار مضاعفی بر این گونه وارد کرده است. در مواقع کمبود طعمه، پلنگ‌ها به دام‌های اهلی و حتی سگ‌های گله حمله می‌کنند، که همین موضوع گاه منجر به درگیری بین انسان و پلنگ و در نهایت نابودی حیوان می‌شود.

نهاد‌های محیط زیست، به‌ویژه سازمان حفاظت محیط زیست ایران، تأکید دارند که حفاظت مؤثر از پلنگ ایرانی باید از طریق آموزش عمومی، گشت‌های مستمر، استفاده از ابزار‌های نوین مانند دوربین‌های تله‌ای و مشارکت جوامع محلی انجام گیرد. همکاری کوهنوردان، عشایر و روستاییان در گزارش مشاهده پلنگ یا علائم حضور آن، می‌تواند به شناخت دقیق‌تر پراکندگی این گونه کمک کرده و از مرگ خاموش این گربه‌سان باشکوه جلوگیری کند.

پلنگ ایرانی، نماد ملی و زیستی کشور، نشانه‌ای از سلامت اکولوژیکی زیست‌بوم‌های کوهستانی ایران به شمار می‌رود. مشاهده این جانور در مقاطع مختلف، اهمیت حفاظت از گونه‌های بومی و زیستگاه‌های طبیعی را یادآور می‌شود. اگرچه حضورش در مناطق مختلف کشور همچنان تأیید می‌شود، اما جمعیت اندک، پراکندگی پایین و تهدیدات جدی، آینده‌اش را در هاله‌ای از ابهام قرار داده‌اند. حفاظت از پلنگ ایرانی، تنها مسئولیت محیط‌بانان نیست، بلکه وظیفه‌ای ملی برای صیانت از میراث طبیعی کشور است.